2
استادیار گروه اخلاق و تربیت، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی العالمیة، قم، ایران
چکیده
تاب‌آوری مفهومی است که روان‌شناسان برای نشان دادن سطح مقاومت افراد در برابر شرایط ناگوار زندگی به‌کاربرده‌اند. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مدل مفهومی تاب‌آوری روان‌شناختی در آیات و روایات، با روش «تحلیل کیفی محتوای متون دینی» صورت گرفته است. ابتدا مفاهیم و گزاره‌های مرتبط با تاب‌آوری در آیات و روایات گردآوری و در مرحله بعد، با استفاده از اصول پیش‌پردازش متن، مانند هم‌معنایی، چندمعنایی و حوزه معنایی موردبررسی قرار گرفت. درنتیجه نه مؤلفه برای تاب‌آوری شامل تعهد مذهبی، پذیرش، نگرش تکلیف مدارانه، جهت‌گیری هدف، قوت اراده، ثبات در سختی‌ها، ظرفیت بالا برای سازگاری، صلابت و نیرومندی و کنترل هیجانی شناسایی و سپس مؤلفه‌ها با توجه به تشابه کارکردی دسته‌بندی شد. روایی سنجی بر اساس نظر 10 نفر از متخصصان حوزه علوم دینی و روان‌شناسی و محاسبه نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) صورت گرفت که به ترتیب بالاتر از 62/0 و 79/0 به دست آمد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، تاب‌آوری روان‌شناختی از چهار بُعد وظیفه‌شناسی، پایداری، انعطاف و رشد شخصی تشکیل یافته و می‌توان بر اساس این ابعاد میزان تاب‌آوری افراد را مشخص کرد. یافته‌های این پژوهش، بستر مناسبی را برای تدوین پرسشنامه سازه تاب‌آوری و طراحی مداخله درمانی و بسته آموزشی آن فراهم کرده است.
)