تدوین الگوی نظری آسیب‌شناسی روانی بر مبنای تحلیل نامه امام هادی علیه السلام به مردم اهواز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه روان‌شناسی، واحد اشکذر، دانشگاه آزاد اسلامی، اشکذر، ایران

چکیده

روان‌شناسی اسلامی، به‌عنوان یک «مکتب»، شاخه‌ای معرفتی است که به توصیف، تبیین، پیش‌بینی و کنترل رفتار و فرایندهای ذهنی انسان به‌عنوان مخلوق الهی در ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و معنوی و با استفاده از منابع و روش‌های تجربی، عقلی و وحیانی می‌پردازد. هرچند روان‌شناسی اسلامی از یافته‌های سایر مکاتب روان‌شناختی معاصر، به نحو مقتضی، استفاده می‌کند، اما برای توصیف، تبیین، پیش‌بینی و توضیح مباحث کلیدی نیازمند نظامی است که بر مبنای اسلام یا برخاسته از اسلام باشد. ازجمله سرفصل‌های اصلی روان‌شناسی، بحث آسیب‌شناسی روانی (روان‌شناسی نابهنجاری) است. پژوهش حاضر، با هدف تدوین یک دیدگاه اسلامی پیرامون مبحث آسیب‌شناسی روانی، با استفاده از روش تحلیل مضمون و با محورقراردادن نامه امام هادی علیه السلام به مردم اهواز در تبیین مسائل مربوط به جبر و تفویض و اختیار، الگویی نظری را برای آسیب‌های روانی پیشنهاد می‌دهد. در این الگوی نظری، آسیب‌های روانی در سه دسته «ابتلائات (آسیب‌های مربوط به صحت خلقت)»، «بیماری‌های روانی ناشی از سوء اختیار فرد» و «آسیب‌های محیطی-اجتماعی» قرار می‌گیرد. ابتلائات به دسته‌هایی از قبیل ابتلا در کمال خَلق، ابتلا در کمال حواس، ابتلا در ثبات عقل، ابتلا در تمییز و ابتلا در نطق و بیان تقسیم‌بندی می‌شوند. بیماری‌های ناشی از سوء اختیار فرد نیز به بیماری‌های اعتقادی، بیماری‌های اخلاقی، مشکلات رفتاری، بیماری‌های قلب و بیماری‌های ناشی از عدم تعقل (جنود جهل) تقسیم می‌شوند. آسیب‌های محیطی-اجتماعی نیز شامل آسیب‌های روانی ناشی از سوء تربیت والدین (مراقبان)، آسیب‌های ناشی از حکومت‌های ظالم و فاسد و جوامع نامناسب و آسیب‌های ناشی از هم‌نشینان بد و دوستان نامناسب می‌شوند. در قسمت بحث و نتیجه‌گیری، تلویحات الگوی نظری پیشنهادی موردبررسی قرارگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • قرآن کریم.
  • ابوترابی، علی. (1386). نقد ملاک‌های بهنجاری در روانشناسی با نگرش به منابع اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  • ابن شعبه، حسن بن علی. (1391). تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله. ترجمه حمیده مروتی. قم: حبل­المتین.
  • الخصال. برگرفته از سایت جامع­الحادیث نور https://hadith.inoor.ir/fa/hadithlist
  • انجمن روان‌پزشکی امریکا. (2013). چکیده ملاک‌های تشخیصی DSM-5. ترجمه فرزین رضاعی، علی فخرایی، آتوسا فرمند، علی نیلوفری، ژانت هاشمی‌آذر و فرهاد شاملو. (1395). تهران: انتشارات ارجمند.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1391). مبادی اخلاق در قرآن (چاپ دهم). قم: مرکز نشر اسراء.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1395، 1397). تفسیر تسنیم. قم: انتشارات اسراء.
  • حرّانی، ابن‌شعبه. (1391). تحف‌العقول عن آل‌الرّسول. ترجمه حمیده مروتی. قم: طلیعه سبز.
  • حکیمی، محمدرضا.، حکیمی، محمد.، و حکیمی، علی. (1395). الحیاه. ترجمه احمد آرام. قم: انتشارات دلیل ما.
  • رفیعی‌هنر، حمید. (1397). مدل مفهومی «سلامت روان» بر اساس ارتباط‌شناسی مفاهیم «سلامت» و «مرض» در منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین، 11(4)، 26-5.
  • روزنهان، دیوید.، و سلیگمن، مارتین. (1989). آسیب‌شناسی روانی (چاپ دوم). ترجمه یحیی سیدمحمدی. (1380). ج 1. نشر ساوالان.
  • سالاری فر، محمدرضا.، شجاعی، محمدصادق.، موسوی اصل، سیّد مهدی.، و دولتخواه، محمّد. (1390). بهداشت روانی به نگرش به منابع اسلامی (چاپ دوم). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • سانتراک، جان دبلیو. (2003). زمینه روان‌شناسی. ترجمه مهرداد فیروزبخت. (1385). موسسه خدمات فرهنگی رسا.
  • شجاعی، محمدصادق.، و حیدری، مجتبی. (1389). نظریه‌های انسان سالم با نگرش به منابع اسلامی (چاپ اول). قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  • عزیزی ابرقوئی، محسن. (1396). تدوین شاخص‌های سلامت روانی و ارائه الگو بر مبنای تحلیل محتوای آیات قرآن کریم. طرح تحقیقاتی، مرکز تحقیقات علوم رفتاری، انستیتو علوم اعصاب و رفتاری، پژوهشگاه علوم پزشکی بقیه‌ا... عج.
  • غزالی، امام محمد. (1396). کیمیای سعادت (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
  • فیرس، ای.جی.، و ترال، تیموتی جی. (2002). روان‌شناسی بالینی، مفاهیم، روش‌ها، حرفه‌ها. ترجمه مهرداد فیروزبخت. (1392). تهران: رشد.
  • مسکویه رازی، ابوعلی. (1375). کیمیای سعادت (ترجمه طهاره‌الاخلاق). ترجمه میرزا ابوطالب زنجانی. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
  • محمدی ری‌شهری، محمد. (1386). منتخب میزان‌الحکمه (چاپ ششم). تلخیص سیدحمید حسینی، ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارالحدیث.
  • نراقی، ملااحمد. (1392). معراج السعاده (چاپ سیزدهم). قم: مؤسسه انتشارات هجرت.

 

  • Braun, Virginia., & Clarke, Viktoria. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
  • Butcher, J. N., Hooley, J. M., & Mineka, S. (2014). Abnormal Psychology (16th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson.
  • Haque, Amber. (2004). Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists. Journal of Religion and Health, 43 (4), 357–377.
  • Lilienfeld, S. O., & Landfield, K. (2008). Issues in diagnosis: Categorical vs. Dimensional. In W. E. Craighead, D. J. Miklowitz, & L. W. Craighead (Eds.), Psychopathology: History, Diagnosis, and Empirical Foundations. Hoboken, NJ: John Wiley &
  • Mangal, S.K. (1989). Abnormal psychology. Sterling Publichers Private Limited.
  • Mohamed, Wael. M. (2008). History of Neuroscience: Arab and Muslim contributions to modern neuroscience. IBRO History of Neuroscience.
  • Okasha, A. (2001). Egyptian contribution to the concept of mental health. EMHJ-Eastern Mediterranean Health Journal, 7 (3), 377-380, 2001.
  • Stein, Dan. J., Phillips, Katherin. A., Bolton, Derek., Fulford, K. W. M., Sadler, J. Z., & Kendler, K. S. (2010). What is a mental/psychiatric disorder? From DSM-IV to DSM-V. Psychological medicine, 40(11), 1759-1765.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار