دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
ماهیت زندگی انسان به دلیل وجود مشکلات و ناگواری‌های اجتناب‌ناپذیر، از دردهای جسمانی و روانی جدا نیست. هدف روان‌درمانی کمک به انسان‌ها برای مواجهه با مسائل زندگی بدون رنج و عذاب است. بر این اساس هدف از این پژوهش آن است که با استفاده از آموزه‌های قرآن مجید به‌عنوان منبعی وحیانی برای شناخت انسان و مسائل پیرامون او، گامی در جهت کشف مؤلفه‌های مؤثر در درمان آسیب‌ها و اختلالات روانی برداشته شود. ازجمله مفاهیم نزدیک به این هدف در آیات قرآن، ذکر است که به وجهی از «خود» اشاره دارد که به پروردگارش متصل است. بنابراین برای مطالعه و استخراج الگوی تغییر، برای مواجهه با آسیب‌های روانی به مطالعه این مفهوم و نقش آن در ایجاد احساسات مطلوب در انسان نیاز است. برای دستیابی به این هدف پژوهش حاضر با روش کیفی و به شیوه تدبر سوره‌ای با محوریت سوره مبارکه «ق» انجام شد. یافته‌ها نشان داد عمده‌ترین اشکالی که در حوزه انسان وجود دارد، عدم توجه او به سیر تحول و رشد خودش است؛ یعنی فراموش می‌کند قرار است مسیری را طی کند تا در دنیا در مقامی استقرار پیدا کند و در آخرت نیز در آن مقام به فعلیت برسد و بر اساس آن زندگی دائمی‌اش را ادامه دهد؛ بنابراین مقصد اصلی درمان، قراردادن انسان در وضعیت هوشیارانه نسبت به آنچه در درون خود و روابط و پیرامونش اتفاق می‌افتد و خروج از غفلت و بی‌خبری نسبت به حقایق جاری در این‌ها است که با عنوان ذکر از آن یاد می‌شود. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از سوره ق، عوامل تقویت‌کننده این ذکر در انسان عبارت بودند از: انابه و توجه دائم به مقاصد الهی، خوف از وعید و قانون‌گرا بودن، داشتن خشیت و درک عظمت و موانع تحقق این ذکر نیز عبارتند از: سرگردانی و آشفتگی (در امر مریج‌بودن)، گیرندگی در جهت سوء و آسیب و ظهور صفات منفی (اثر فعال‌نشدن ذکر). همچنین این سوره اصلی‌ترین و مهم‌ترین فرآیند تحقق ذکر را توان شهادت معرفی می‌کند و از آن‌جایی که این توان، هم لازمه و هم نتیجه تحقق ذکر است، به نظر می‌رسد تقویت آن یکی از مهم‌ترین مسیرهای درمان اختلالات روانی و خروج انسان از رنج و عذاب به‌حساب بیاید.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات قرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Davis, Daffne. M., & Hayes, Jeffery. A. (2011). What are the benefits of mindfulness? A practice review of psychotherapy-related research. Psychotherapy, 48(2), 198.
Lindsay, Grace. W. (2020). Attention in psychology, neuroscience, and machine learning. Frontiers in computational neuroscience, 14, 29.
Banks, William. P. (Ed.). (2009). Encyclopedia of consciousness(Vol. 1). Academic Press.
Squire, Larrry. R. (2009). Memory and brain systems: 1969–2009. Journal of Neuroscience, 29(41), 12711-12716.
Koch, Cristof. (2020). The feeling of life itself: Why consciousness is widespread but can’t be computed. MIT Press.
)