نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
ماهیت زندگی انسان به دلیل وجود مشکلات و ناگواری‌های اجتناب‌ناپذیر، از دردهای جسمانی و روانی جدا نیست. هدف روان‌درمانی کمک به انسان‌ها برای مواجهه با مسائل زندگی بدون رنج و عذاب است. بر این اساس هدف از این پژوهش آن است که با استفاده از آموزه‌های قرآن مجید به‌عنوان منبعی وحیانی برای شناخت انسان و مسائل پیرامون او، گامی در جهت کشف مؤلفه‌های مؤثر در درمان آسیب‌ها و اختلالات روانی برداشته شود. ازجمله مفاهیم نزدیک به این هدف در آیات قرآن، ذکر است که به وجهی از «خود» اشاره دارد که به پروردگارش متصل است. بنابراین برای مطالعه و استخراج الگوی تغییر، برای مواجهه با آسیب‌های روانی به مطالعه این مفهوم و نقش آن در ایجاد احساسات مطلوب در انسان نیاز است. برای دستیابی به این هدف پژوهش حاضر با روش کیفی و به شیوه تدبر سوره‌ای با محوریت سوره مبارکه «ق» انجام شد. یافته‌ها نشان داد عمده‌ترین اشکالی که در حوزه انسان وجود دارد، عدم توجه او به سیر تحول و رشد خودش است؛ یعنی فراموش می‌کند قرار است مسیری را طی کند تا در دنیا در مقامی استقرار پیدا کند و در آخرت نیز در آن مقام به فعلیت برسد و بر اساس آن زندگی دائمی‌اش را ادامه دهد؛ بنابراین مقصد اصلی درمان، قراردادن انسان در وضعیت هوشیارانه نسبت به آنچه در درون خود و روابط و پیرامونش اتفاق می‌افتد و خروج از غفلت و بی‌خبری نسبت به حقایق جاری در این‌ها است که با عنوان ذکر از آن یاد می‌شود. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از سوره ق، عوامل تقویت‌کننده این ذکر در انسان عبارت بودند از: انابه و توجه دائم به مقاصد الهی، خوف از وعید و قانون‌گرا بودن، داشتن خشیت و درک عظمت و موانع تحقق این ذکر نیز عبارتند از: سرگردانی و آشفتگی (در امر مریج‌بودن)، گیرندگی در جهت سوء و آسیب و ظهور صفات منفی (اثر فعال‌نشدن ذکر). همچنین این سوره اصلی‌ترین و مهم‌ترین فرآیند تحقق ذکر را توان شهادت معرفی می‌کند و از آن‌جایی که این توان، هم لازمه و هم نتیجه تحقق ذکر است، به نظر می‌رسد تقویت آن یکی از مهم‌ترین مسیرهای درمان اختلالات روانی و خروج انسان از رنج و عذاب به‌حساب بیاید.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- امیدی، عبدالله.، و محمدخانی، پروانه.(13۸۶). آموزش حضور ذهن به‌عنوان یک مداخله بالینی: مروری مفهومی و تجربی. فصلنامه سلامت روان، 1(38)، ۹-۱۴.
- اخوت، احمدرضا. (1۴۰۱). سبک زندگی با نظر به غیب و شهادت. تهران. نشر قرآن و اهل‌بیت نبوت.
- اخوت، احمدرضا. (1394). انسان از منظر ذکر. تهران. نشر قرآن و اهل‌بیت نبوت.
- اخوت، احمدرضا. (1392). روش‌های تدبر سوره‌ای. تهران. نشر قرآن و اهل‌بیت نبوت.
- اخوت، احمدرضا.، و قاسمی، مریم. (1397). ناس (مواجهه انسان با لقاء و لقاء اثر). تهران. نشر قرآن و اهل‌بیت نبوت.
- بک، جودیت. (139۰). شناخت‌درمانی: مبانی و فراتر از آن. ترجمه لادن فتی و فرهاد فریدحسینی. تهران: دانژه.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412). المفردات فی غریب القرآن. دمشق و بیروت. دارالعلم الدار الشامیه.
- فیاض، ریحانه.، بهرامی احسان، هادی.، اخوت، احمدرضا.، و فیاض، فاطمه. (۱۴۰۰). ارائه مدل آسیب‌شناسی اختلالات روانی از منظر سوره‌های ناس و فلق. فصلنامه قرآن و طب، ۶(2)، 29-36.
- طباطبایی، محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات قرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- Davis, Daffne. M., & Hayes, Jeffery. A. (2011). What are the benefits of mindfulness? A practice review of psychotherapy-related research. Psychotherapy, 48(2), 198.
- Lindsay, Grace. W. (2020). Attention in psychology, neuroscience, and machine learning. Frontiers in computational neuroscience, 14, 29.
- Banks, William. P. (Ed.). (2009). Encyclopedia of consciousness(Vol. 1). Academic Press.
- Squire, Larrry. R. (2009). Memory and brain systems: 1969–2009. Journal of Neuroscience, 29(41), 12711-12716.
Koch, Cristof. (2020). The feeling of life itself: Why consciousness is widespread but can’t be computed. MIT Press.
)