طراحی و اعتباریابی اولیۀ پرسشنامۀ معنویت مبتنی‌بر مفاهیم قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مشاوره، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، ایران

چکیده

مطالعه حاضر با هدف طراحی و اعتباریابی نسخۀ اولیۀ پرسش‌‌نامه «معنویت مبتنی بر مفاهیم قرآن کریم» جهت سنجش معنویت انجام شده است. با توجه به گستردگی و نفوذ مفهوم معنویت از دیدگاه‌های مختلف غیردینی و یا ادیان متنوع دیگر در حوزۀ روان‌‌شناسی و مشاوره، استخراج مفاهیم کلیدی منبعث از قرآن کریم، به عنوان برترین و متقن‌‌ترین متن مقدس وحی شده از جانب خداوند متعال، ضروری است؛ با این هدف که ابزار مناسبی برای سنجش آن نیز طراحی شود. به این منظور پس از مطالعه و بررسی کل آیات قرآن کریم، جدول هدف- محتوا تهیه شد. برای این منظور، روش تحلیل محتوا از نوع تحلیل و تفسیر مفهومی مورد استفاده قرار گرفت. در این تحلیل، شبکۀ معنایی به صورت ارتباط اشراقی با یک مفهوم محوری از معنویت جستجو شد. معنویت با مفهوم محوری «اهتمام متعبدانه و مبتهجانه به قرب الهی از طریق سوگیری به ارزش‌های دینی در سطوح اندیشه، گرایش، تصمیم و رفتار» مد نظر قرار گرفت. سپس براساس مفاهیم حاصل از تحلیل محتوا، پرسشنامه ابتدایی طراحی شد که جهت اعتباریابی این پرسشنامه، از روش‌های اعتباریابی صوری و محتوایی و جهت بررسی روایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج تحلیل محتوا شامل 16 مفهوم بود. این مفاهیم شامل: خشیّت، تواضع، انفاق، زهد، انابه و توبه، صداقت، اخلاص، سیر در زمین و عبرت گرفتن از آثار باقی مانده از گذشتگان، تفکر در شگفتی‌های خلقت، مرگ و تفکر در مورد آن، دوست داشتن خدا، نزدیک دیدن خدا، توکل، اعتقاد به قدر و نداشتن خوف و حزن، ایمان به عالم غیب و اعتقاد به کرامت انسان می‌‌باشد. بر مبنای این مفاهیم، پرسشنامه‌‌ای با 139 گویه طراحی شد. برای طراحی گویه‌‌های پرسشنامه و نیز اعتبار محتوایی آن از نظر متخصصین استفاده گردید. همچنین برای اعتبار صوری پرسشنامه حدود 10 دانش آموز دختر از دورۀ دوم دبیرستان، گویه‌‌های پرسشنامه را مطالعه کردند و ابهام‌های موجود در جملات گویه‌‌های طراحی شده، برطرف شد. سپس برای بررسی انسجام و همسانی درونی پرسشنامه، 30 نفر دانش‌‌آموز دختر پایۀ یازدهم، پرسشنامۀ نهایی را تکمیل کردند و با استفاده از روش آلفای کرونباخ، تعداد 123 گویه برای پرسش‌‌نامه باقی ماند. آلفای کرونباخ کل پرسش‌‌نامه حدود 0.95 به دست آمد. به این ترتیب پرسش‌‌نامه طراحی شده از اعتبار اولیۀ مناسبی برای سنجش مفهوم معنویت مبتنی بر قرآن کریم برخوردار می‌‌باشد و می‌‌توان با انجام پژوهش‌‌های تکمیلی، نسخۀ نهایی آن را تدوین کرد. همچنین می‌‌توان پرسشنامه معنویت را از نظر ابتنا به متون دینی گسترش داد؛ به طوری‌‌که متون حدیثی معتبر نیز مورد تحلیل محتوا قرار گیرند و به این ترتیب پرسش‌‌نامه معنویت مبتنی بر دین اسلام طراحی شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

قرآن کریم.
آرام، محمدرضا (1390) معناشناسی خشیت در قرآن کریم. پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره 1.
آریان، حسین (1386). خشیت و خوف از دیدگاه قرآن و عرفان. ادیان و عرفان، شماره 14.
اسپیلکا، ب.؛ هود، ر.؛ هونسبرگر، ب.؛ گرساچ، ر. (1397). روانشناسی دین. ترجمه محمد دهقانی. تهران: رشد.
امینی‌‌فر، الهه؛ صالح صدق‌‌پور، بهرام (1389). ساخت، اعتباریابی و رواسازی پرسش‌‌نامه انگیزه پیشرفت ریاضی. پژوهش در نظام‌‌های آموزشی. 4(10).
باقری، خسرو (1390). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ج1.
جان‌‌بزرگی، مسعود (1402) درمان چندبعدی معنوی: یک رویکرد خداسو. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خمینی، سید روح‌الله (1388). شرح چهل حدیث. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دلاور، علی (1383). مبانی نظری و عملی پژوهش. تهران: رشد.
شاکریان، عطا؛ معروفی، یحیی؛ ناطقی، فائزه (1399). ساخت و اعتباریابی پرسشنامه سنجش معنویت در دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر سنندج در سال 1396. پژوهش در دین و سلامت، 6(1).
شهیدی، شهریار؛ فرج‌‌نیا، سعیده (1391). ساخت و اعتباریابی پرسش‌‌نامه سنجش نگرش معنوی. روانشناسی و دین، 5(3).
غفاری قره‌باغ، سید احمد (1401). بررسی مفهوم شناختی معنویت اسلامی و مناسبات آن با عرفان اسلامی. اسلام و مطالعات معنویت، 1(2).
کوری، جرالد (1403). نظریه و کاربست مشاوره و روان‌درمانی. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: ارسباران.
کومبز، جرالد؛ دانیل، لو (1387). پژوهش فلسفی: تحلیل مفهومی. ترجمه: خ. باقری نوع‌‌پرست. در: روش‌شناسی مطالعات برنامه درسی، ویراستاری ادموند سی‌‌شورت؛ ترجمه محمود مهرمحمدی و همکاران. تهران: نشر سمت؛ پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
مری، ج. آلن؛ ندی، م. ین (1400). مقدمه‌‌ای بر نظریه‌‌های اندازه‌‌گیری (روان‌‌سنجی). ترجمه علی دلاور. تهران: سمت.
موحد ابطحی، سید محمدتقی (1401) درآمدی بر علوم انسانی اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
وست، ویلیام (1401). روان‌‌درمانی و معنویت. ترجمه: شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن. تهران: رشد.
هارتز، گری (1400). معنویت و سلامت روان. ترجمه امیر کامگار و عیسی جعفری. تهران: نشر روان.
هومن، حیدرعلی (1389). اندازه‌گیری‌های روانی و تربیتی (فن تهیه تست و پرسشنامه). تهران: پارسا.
Barlow, S.H., Smith, T.B. & Martinez, J.S. (2007). Spiritual interventions in psychotherapy: Evaluations by highly religious clients. Journal of Clinical Psychology, 6(10), p. 943.
Hall, T.W. & Edwards, K.J. (2002). The Spiritual Assessment Inventory: A Theistic Model and Measure for Assessing Spiritual Development. Journal for the scientific study of religion, 41(2), p. 341-357.
Janbozorgi, M. (2023). God Oriented Spiritual Psychotherapy: A Multi dimentional Approach. Clinical Psychology Studies, 13(49).
Meezanbroak, E.J. & et al. (2012) Measuring Spirituality as a Universal Human Experience:
A Review of Spirituality Questionnaires. Journal of Religion and Health, no. 51,
p. 336-354.
Miller, G. (2003). Incorporating spirituality in counseling and psychotherapy. Wiley.
Moriarty Geldon, L. & Hoffman, L. (2008). God Image Handbook for Spiritual Counseling and Psychotherapy. Routledge.
Templeton, J.L. & Eccles, J.S. (2006). The relation between spiritual development and identity processes. In:The Handbook of Spiritual Development in Childhood and Adolescence. Sage.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار